Książki na ostro

Rozmowy o książkach

Tag: Edouard Louis

  • Mieć kontrolę nad własną nędzą

    Mieć kontrolę nad własną nędzą

     
     
    Edouard Louis
    Kto zabił mojego ojca
    przeł. Joanna Polachowska
    Pauza 2021
     
    W trzeciej swojej książce Louis kontynuuje temat biedy i wykluczenia, poruszany już w dwóch poprzednich. Tym razem jednak zwraca oko na osobę, którą wcześniej w dużym stopniu oskarżał zarówno o spowodowanie jego własnego wykluczenia, jak i biedy całej rodziny – na ojca. Jest to jednak opowieść, którą można nazwać koncyliacyjną, próbą nawiązania zerwanej relacji. Już w „Końcu z Eddym” Louis patrzył na matkę jak na ofiarę systemu, nieświadomą pewnych procesów, które nie pozwoliły jej się wyrwać z zapadłej mieściny, zdobyć wykształcenia, prowadzić uporządkowanego, mieszczańskiego życia. Teraz te kategorie przykłada do postaci ojca. Taka perspektywa sprawia, że starszy Bellegueulle przestaje być domowym tyranem, a widzimy go raczej jako ofiarę. To pochodzenie, zamknięty kasowy system spowodowały, że nie tylko nie miał szans na awans społeczny, ale że nawet taka myśl o wyrwaniu się nie przyszła mu do głowy. Rzucił naukę gdy tylko było to możliwe, bo w opinii francuskich robotników z Północy szkoły są dla pedałów i dziewczyn. Trochę pracował w fabryce, potem wyjechał na Południe, pracował, szalał, w końcu wrócił na Północ i podjął pracę w tym samym miejscu, w którym była zatrudniona większa część jego rodziny.
    Tytuł tej ostatniej wydanej po polsku powieści jest zwodniczy – nikt nie zabił ojca Louisa, ciągle żyje, a właściwie wegetuje, wykonując, pomimo urazu kręgosłupa, najniżej opłacane prace fizyczne w oddalonym od domu mieście tylko po to, by utrzymać zasiłek socjalny. Louisa interesuje jednak właśnie ta różnica między życiem i wegetacją. I na tak przewrotnie zadane pytanie odpowiada on precyzyjnie – za „śmierć” ojca odpowiedzialność ponoszą politycy, którzy w ciągu ostatnich kilku lat reformowali kompletnie zgniły system społeczny, ci, którzy obniżali podatki dla najbogatszych, a jednocześnie obwarowywali wypłatę zasiłku kolejnymi przepisami.
    Bardzo jestem ciekawa recepcji tej książki w Polsce, z tego prostego powodu, że Louis staje tutaj w obronie „darmozjadów”, tyć wszystkich, którzy nie mają żadnych szans i którzy kontestują neoliberalne mity, zdając sobie sprawę, że żadna edukacja nie wyciągnie ich z biedy. Wydaje mi się, że potencjał polityczno-społeczny tej książki, wyrażony najwyraźniej w krótkiej wymianie zdań między mężczyznami (gdy ojciec pyta Louisa, czy zajmuje się jeszcze polityką, pisarz odpowiada „tak, coraz więcej”, a starszy mówi „przydałaby się tu jakaś mała rewolucja”), nie zostanie dostrzeżony. Krytyka będzie kładła raczej nacisk na inny wątek: pogodzenie się syna z ojcem, nawiązanie więzi, wybaczenie. Bo ojciec przez lata wstydził się dziewczyńskiego syna, małej cioty, choć jednocześnie trwał w ciągłym zdumieniu, jak to możliwe, że spłodził istotę tak szalenie inteligenta i bystrą. Więź między nimi jest możliwa teraz dopiero, po latach, gdy Louis jest dorosły, z dwóch powodów: bo ta dziecięca bystrość zyskała obiektywne potwierdzenie w jego książkach (kupowanych przez ojca i rozdawanych znajomych), wystąpieniach medialnych, głośno wyrażanej krytyce systemu. Louis może wybaczyć ojcu zawstydzanie i odtrącanie, bo ostatecznie udało mu się uciec, zbudować własną tożsamość, nie dał się wciągnąć jak kilka pokoleń jego przodków w zaklęty wir porażki życiowej, nędzy.
    Zastanawiam się jednak, na ile – to oczywiście wątek, który sobie sama wnoszę do lektury najnowszego Louisa – ile w tym wybaczeniu, wyciąganiu ręki do ojca jest z nabytego wraz z wykształceniem i wyższą pozycją społeczną kompleksu inteligenta o wyższej wrażliwości społecznej? Na ile Louis próbuje pogodzić robotnicze korzenie, ten świat zasiłków, taniego piwa, natrętnej konsumpcji, na którą nikogo nie stać ze swoją ciężko wypracowaną pozycją, rolą wojującego intelektualisty? Ile w nim jest autentycznej pamięci o korzeniach, a na ile wejście w nową rzeczywistość osób utrzymujących się z pisania, pracy umysłowej jest związane z bagażem kompleksów tej klasy? Da się osiągnąć awans bez obciążenia fantazmatami klasy, do której się wchodzi?
     
  • Prawdziwy facet

    Prawdziwy facet

    Powieść Louisa pozornie jest oczywista, ze wszystkimi mocnymi znaczeniami wywalonymi na wierzch, opowiedzianymi otwartym tekstem. Ale tylko pozornie. To, co splata wszystkie wątki i czyni z niej jeden z najlepszych tytułów 2019 roku, to transfer pogardy, przedstawiany tu subtelnie i przerażająco jednocześnie.

    Édouard Louis, Koniec z Eddym

    Pauza 2019

    Przeł. Joanna Polachowska

    Swój debiut Édouard Louis dedykował Didierowi Eribonowi i przez pierwsze kilkanaście stron Końca z Eddym miała wrażenie, że faktycznie czytam fabularną wersję strony 148 z Powrotu do Reims (na tym etapie krytycznym pozostała Kinga Dunin – vide jej nota dla Krytyki Politycznej”). To zresztą ciekawe nawiązanie – Eribon w zakończeniu swojego eseju umieszcza szkic o tym, jak próbował być pisarzem, bo taka droga kariery zawodowej wydawała mu się oczywista. Wyszedł z biednej rodziny robotniczej, wszedł do wyższej warstwy społecznej, próbował rodzić doktorat, pisał dla prasy teksty socjologiczne i recenzje. Z tego się utrzymywał (haha – powiedzą polscy publicyści i krytycy). Naturalnym ruchem w górę wydawało się zatem wydanie powieści, jakiegoś dużego tekstu, który pozwoliłby mu wyprowadzić spośród grona gazetowych wyrobników. Okazało się jednak, że pisanie nie idzie, że fikcja to nie jest w ogóle żywioł Eribona. Louis opiera się na jego myśli filozoficzno-socjologicznej, nie jest to jednak wcale fabularyzowanie tego, co pisze Eribon.

    Koniec z Eddym opowiada o dzieciństwie w ubogim pikardyjskim miasteczku na północy Francji, mężczyźni pracują w fabryce, kobiety albo podejmują jakieś słabo płatne prace przy opiece nad innymi, albo siedzą w domach. Nikt specjalnie nie opiekuje się dziećmi, wszyscy piją, palą i oglądają telewizję. W połowie miesiąca kończą się pieniądze z zasiłku, rodzina Belleguelle’ów przerzuca się na ryby złowione przez ojca albo na same frytki, zastępujące cały posiłek. Ojciec zniszczył sobie kręgosłup w fabryce, przez lata tkwi na bezrobociu, matka opiekuje się chorymi, siostra pracuje w sklepie, rodzina zrywa z nią kontakt, gdy okazuje się, że jej konkubent ją bije. Starszy brat jest alkoholikiem ze skłonnością do przemocy – na tle wyróżnia się tylko tym, że w ślepą furię wpada wcześniej niż inni, bije mocniej. Louis opisuje tutaj świat biedy i pogardy: ludność miasteczka ustawia się w hierarchii biedy, choć wszyscy są w gruncie rzeczy ubodzy. Ważne jest jednak to, kto zajmuje absolutnie ostatnie miejsce, a kto może się cieszyć z pozycji trochę wyżej. Kto nie ma żadnych własnych pieniędzy i żyje całkowicie z zasiłku, a kto tylko od czasu do czasu robi zakupy na kreskę. Kto ma stary samochód, a kto go nie ma wcale. Komu liszaje pełzają po całym domu, a komu tylko po narożnikach ścian. Takie są – dla nas właściwie nieistotne – ale dla bohaterów Louisa zasadnicze wyznaczniki pozycji społecznej. Walka klas dokonuje się tu w obrębie jednej warstwy, która wzajemnie się wyrzyna.

    To, co mnie jednak dużo bardziej interesuje, to problem pogardy niezwiązanej ze statusem majątkowym, takiej nienawiści stojącej na straży normy społecznej, karzącej natychmiast i boleśnie tych, którzy owej normy nie spełniają. Bo Koniec z Eddym to nie tylko opowieść o chłopcu niedopasowanym, dziecku i nastolatku homoseksualnym. Liczy się tutaj i rewers tej postaci, czyli cała rodzina i mieszkańcy Pikardii, którzy sekują go za odstawanie od normy. Mały Eddy nienawidzi siebie z nieprawdopodobną wprost siłą, wstydzi się wszystkiego, co robi i mówi: porusza się jakimś dziwnym niemęskim krokiem, mówi podniesionym głosem, nadmiernie gestykuluje. Moczy się w nocy i boi ciemności. Jako dziecko wciąż chodzi za matką, nie otrzymuje od niej jednak ani odrobiny czułości, nie ma też prawa do jej lojalności i dyskrecji – matka na światło dzienne, na agorę wywleka jego różne przeżycia, komentuje w okrutny i bezmyślny sposób.

    Fabuła oparta jest na wielkim ironicznym zwrocie: rodzina tępi Eddy’ego za jego inność, rodzice, starszy brat – wszyscy chcą, by mówił inaczej, inaczej chodził, nie płakał itp. Nie rozumieją jego uporu – jakby to było coś, o czym decyduje same Eddy, jakby miał wpływ na to, kim i jaki jest. I tutaj właśnie pojawia się tej ironiczny zwrot: bo chłopiec robi wszystko, by zachowywać się inaczej, jest dzieckiem nienawidzącym siebie i absolutnie, ciągle świadomym własnej inności, niedopasowania. System przemocy, w którym tkwi, zostaje przez niego przyjęty, jest akceptowany: Eddy nie tylko wyróżnia się nadświadomością siebie, wielką dawką samokontroli i wiedzy o normach. Kiedy koledzy chcą się masturbować przy filmie pornograficznym, to Eddy oponuje. Społeczna presja sprawia, że rozwija się on zupełnie inaczej niż jego rówieśnicy: dla nich przygodą jest wykroczenie przeciwko normie, on cały czas znajduje się po tej stronie i marzy o tym, by choć raz znaleźć się w obrębie normy. Samokontrola, wiedza o tym, co dopuszczalne, a co nie sprawia, że Eddy-homoseksualista staje się strażnikiem kultury patriarchalnej: ze wszystkich sił próbuje zdobyć dziewczynę, cieszy się, gdy uda mu się jakąś pocałować (i nie porzygać się). To on uczy swojego młodszego brata, by nie był „pedałem”, to on pokazuje, które zachowania zostaną za „pedalskie” uznane.

    To jest opowieść o ciśnieniu, jakie wywiera nawet tak prymitywne otoczenie, sprawiające, że dziecko wrażliwe i inteligentne czuje się złe i brudne, próbuje ratować swojego brata przed podobnym losem, daje się okładać dwóm szkolnym osiłkom. Eddy w starciu z heteroseksualną normą nie ma szans – i satyryczny rysunek owej normy to drugi ważny wątek. W tym świecie niewiele zmieniło się od czasów Zoli, liczy się fizyczna siła i odporność na ciosy (dosłowne i metaforyczne). Zbitka „prawdziwy facet” odmieniana jest przez wszystkie przypadki, to największy komplement. Przez chwilę rodzice dumni są z Eddy’ego, gdy ten bawi się z dziewczynkami, matka nazywa go pieszczotliwie Don Juanem. Szybko okazuje się jednak, że za dużo czasu z nimi spędza, co uderza w kruchy fundament prawdziwej męskości. Uznanie za „dziewczynę”, dostrzeżenie cech „dziewczyńskich’ to z kolei największa ujma. Tutaj nawet matka przechwala się tym, że ma wielkie, żelazne jaja, nie daje się światu, nie boi się mężczyzn. Ten kult hiper-męskości reguluje także sposoby znoszenia niepowodzeń: można pić i spędzać całe dnie przed telewizorem (jak zwalony chorobą ojciec niezdolny już do pracy w fabryce – jedynym miejscu, gdzie pracują prawdziwi faceci), nie wypada się za to płakać, spać przy świetle, chodzić w nocy do rodziców, wołać matkę. Eddy to – jeśli chodzi o dzieciństwo – tzw. dziecko wysokich potrzeb (high need baby), które w takim otoczeniu nie ma żadnych szans. Krytyka zupełnie przeoczyła ten wątek, a mnie on się wydaje ważny, ponieważ pokazuje, że Eddy zostaje złamany po raz pierwszy na długo przed odkryciem swojego homoseksualizmu.

    Zalecałabym tę lekturę polskiej prawicy i wszystkim konserwatywnym zwolennikom edukacji seksualnej prowadzonej przy Kościele, bo Louis świetnie pokazuje tutaj, że homoseksualizm jest wrodzony, a nie nabywany (gdyby ktoś jeszcze ciągle miał wątpliwości). I pokazuje też koszty, jakie ponosi dziecko, które próbuje dopasować się do wymaganych zachowań, wielką nienawiść, jaką odczuwa do siebie, rozczarowanie, desperackie pragnienie śmierci. W tej warstwie w żaden sposób nie jest to historia ograniczona do społeczeństwa francuskiego. To jest historia uniwersalna, zmienia się w niej tylko tło.

    Nie jest to jednak powieść z tezą, a świetna, wielowątkowa, mocna narracja z biedą na pierwszym planie, rozkładająca na czynniki elementarne mechanizmy samoregulacji społeczeństwa. W tym świecie żaden bunt z Germinala Zoli się nie dokona, bo wszyscy za bardzo zajęci są zagryzaniem się nawzajem. Nie przyjdzie tu żaden Stefan-rewolucjonista.

    Zdjęcie: Claude Peladeau on Unsplash

  • Najlepsze książki 2019

    Najlepsze książki 2019

    (najgorsze będą jutro)

    1. Justyna Bargielska, Dziecko z darów, Wolno
    2. Didier Eribon, Powrót do Reims, przeł. Maryna Ochab, Karakter
    3. Paweł Goźliński, Akan, Agora
    4. Katarzyna Kobylarczyk, Strup. Hiszpania rozdrapuje rany, Czarne
    5. Edouard Louis, Koniec z Eddym, przeł. Joanna Polachowska, Pauza
    6. Weronika Murek, Feinweinblein, Czarne
    7. Wojciech Nowicki, Cieśniny, Czarne
    8. Paweł Piotr Reszka, Płuczki, Agora
    9. Joanna Rudniańska, Ru ru, Nisza
    10. Agata Sikora, Wolność, równość, przemoc. Czego nie chcemy sobie powiedzieć, Karakter


  • Książki na jesień

    Książki na jesień

    Właśnie trwa lawina wydawnicza. Wymyśliłam, że podam 5 tytułów, które warto kupić, ale za nic nie mogłam ograniczyć listy do tylu pozycji. Nie jest więc to lista targowych must-buy, ale spis dobrych książek, które ukazały się od wakacji, podaję, żeby nam nie zginęły w zawierusze nowych publikacji. I może przyda się Państwu też przed świętami?

    1. Mona Chollet, Czarownice, przeł. Sławomir Królak, Wydawnictwo Karakter – świetny francuski esej o degradowaniu kobiet w historii i współczesnym życiu codziennym. Wątek medyczny jest kapitalny, takie odwrócenie konserwatywnego Thorwalda, na którego polski czytelnik leci jak mucha na lep.
    2. Emily Dickinson, Samotność przestrzeni, przeł. Tadeusz Sławek, Biuro Literackie – klasyka poezji trafia w ręce polskiego odbiorcy. Koniecznie, koniecznie.
    3. Bill Gaston, Bogowie pokazują klaty, przeł. Kaja Gucio, Krzysztof Majer, Wydawnictwo Marginesy – książki tak śmiesznej, strasznej i smutnej, a przede wszystkim pokręconej nie czytałam już dawno. Fantastyczny popis możliwości literatury.
    4. Inga Iwasiów, Kroniki oporu i miłości, Świat Książki – kronikarski zapis tego, co się dzieje pod czarnymi parasolkami, jak zderza się dyskurs publiczny z prywatnym, życie obywatelskie z życiem domowym. To nie jest opowieść publicystyczna, ale właśnie próba jej przetworzenia, wyjścia poza rejestr dziennikarski ku powieściowemu.
    5. Joanna Gierak-Onoszko, 27 śmierci Toby’ego Obeda, Dowody na Istnienie – pisałam już kilka razy, że to najlepszy debiut reporterski 2019, więc nie będę pisać tu po raz kolejny.
    6. Paweł Goźliński, Akan, Wydawnictwo Agora – gruba, gęsta powieść totalna, która jednocześnie nie udaje XIX-wiecznej narracji. Goźliński wybiera taki śmieszny, stary gatunek jak vie romancée i przerabia go, pokazuje dylematy Bronisława Piłsudskiego i jego podróż przez pół świata jako doświadczenie nowoczesne i dzisiaj aktualne.
    7. Katarzyna Kobylarczyk, Strup. Hiszpania rozdrapuje rany, Wydawnictwo Czarne – bolesne rozliczenie hiszpańskiej wojny domowej, opowieść o duchach, które wcale nie leżą w ziemi, tylko krążą między żywymi. Pamiętacie Żołnierzy spod Salaminy Cercasa? To musicie teraz przeczytać Strup.
    8. Edouard Louis, Koniec z Eddym, przeł. Joanna Polachowska, Wydawnictwo Pauza – znamy drugą część tej opowieści, czyli Historię przemocy, a teraz możemy doczytać debiutancką powieść Louisa: o chłopcu, który zmaga się z ojcem, własną seksualnością i homofobicznym społeczeństwem.
    9. Cezary Łazarewicz, Nic osobistego. Sprawa Janusza Walusia, Post Factum – reportaż bardziej o Polsce niż o RPA, przerażająca opowieść o tym, jak inteligencja i pracownicy IPN przedstawiają zabójcę jako ostatniego żołnierza wyklętego.
    10. Mikołaj Łoziński, Stramer, Wydawnictwo Literackie – powieść oparta na historii rodzinnej Łozińskiego, opowiadająca o 6 dzieci z żydowskiej rodziny z Tarnowa. Bardzo piękna i – umówmy się – przygnębiająca, bo rozgrywająca się od lat 20. do połowy II wojny.
    11. Morze i ziemia. Antologia reportaży z Pomorza, pod red. Cezarego Łazarewicza i Andrzeja Klima, Wydawnictwo Poznańskie – bardzo lubię antologie tematyczne, wybory tekstów wokół konkretnego zagadnienia. A Morze i ziemia przypomina, że Ziemie Odzyskane nie są wcale odzyskane, że ważna jest tu także historia niemiecka.
    12.  Wojciech Nowicki, Cieśniny, Wydawnictwo Czarne – świetna powieść o mrokach duszy i umysłu, chorobie, melancholii, podróżowaniu. Nowicki wybiera figurę człowieka błądzącego, ale nie jest to chevalier érrant, ale człowiek z nizin, zamotany w swój ból, skazany na niebezpieczne terapie raczkującej medycyny.
    13. Karolina Przewrocka-Aderet, Polanim, Wydawnictwo Czarne – reportaż poświęcony Żydom-emigrantom z Polski, osiadłych w Izraelu. Przewrocka-Aderet pokazuje kolejne fale przybyszów, zmieniające się życie Izraela, robienie miejsca dla kolejnych imigrantów. To ciekawa perspektywa, bo opowiada historię tych, którzy wyjechali z Polski, ale właśnie od momentu wyjazdu, a więc taką część ich biografii, której z reguły nie widać w opowieściach skoncentrowanych wokół Polski.
    14. Maciej Robert, Superorganizm, WBPiCAK – wiersze o codzienności, dziecku, sadzeniu drzewek, przeprowadzkach. Robert pokazuje to, czemu służy poezja: w każdej sytuacji ujawnia się jakieś drugie dno, głębsza prawda, ukryta motywacja, maskowany lęk.
    15. Judyta Sierakowska, Nikt nie słucha. Reportaże o disco polo, Wydawnictwo Poznańskie – z jednej strony to pogodna historia o ciekawym zjawisku w życiu społecznym, z drugiej – nieprzyjemna historia o mentalnym skansenie, w którym panuje wyzysk, reguły jak z wczesnego kapitalizmu, kobiety to mięsko, które można wykorzystywać i upokarzać, a przede wszystkim na nim zarabiać.

  • Kłamstwo jako terapia

    Kłamstwo jako terapia

    Édouard Louis, Historia przemocy

    Przeł. Joanna Polachowska, Pauza 2018

    Choć powieść Louisa ma formę etiudy, precyzyjnego, intymnego studium, w którym słyszymy głos bohatera-narratora, to liczy się tutaj równie mocno cała przestrzeń życia społecznego, jego norm i tak zwanych oczywistości. Napięcia w tej historii przebiegają bowiem między heteronormatywnością i homoseksualizmem, między białą Francją i kolorowymi imigrantami, między Paryżem i prowincją, mieszczaństwem i proletariatem. Główny bohater zostaje zgwałcony przez nieznanego chłopaka, którego zaprasza do domu w noc wigilijną na przygodny seks. Przyjemność ustępuje miejsca przemocy, gdy Louis łapie Redę na kradzieży. Następnego dnia, po namowach przyjaciół, zgłasza sprawę na policję, a później opowiada o całej sytuacji swojej siostrze. Tak wygląda szkielet fabularny, kościec obudowany przez autora sprzecznymi znaczeniami, psychologicznymi monologami, w których ofiara zmaga się z własną sytuacją na dwóch poziomach: intymnym i społecznym.

    Autor posługuje się tutaj serią napięć, by w każdym zdarzeniu składającym się na wigilijną noc pokazać lęki i obsesje swego bohatera skonfrontowane z poglądami jego otoczenia. Siostra dziwi się, że wpuścił do domu kogoś obcego, policja skupia się na algierskim pochodzeniu sprawcy, lekarka na pogotowiu z odrazą zauważa, że już raz korzystał z zestawu anty-AIDS, co sugeruje, że prowadzi nieodpowiedzialne życie seksualne. Tutaj właśnie wyraźnie widać, jak – niejako z automatu – narzuca się porządek heteronormatywny, jak nietolerancja i brak zrozumienia ujawniają się w najtrudniejszych momentach. Przyjaciele-intelektualiści domagają się, by zgłosił sprawę, tak tylko może przerwać łańcuch przemocy, uratować następną potencjalną ofiarę porywczego Kabyla. Tymczasem dla bohatera żadna z tych uwag, pretensji nie jest ważna. Kieruje się kompulsjami – szaleńczo sprząta i myje całe ciało, kaszle, by wyrzucić z płuc powietrze, które skaził Reda. Natrętnie opowiada o tym, co go spotkało, jednocześnie próbuje zmusić się do płaczu, by swój stan uwiarygodnić, by wywołać współczucie i zrozumienie.

    Te obsesje, kompulsje, autoanalizy zostają w Historii przemocy przedstawione w rygorystycznej, uporządkowanej formie. Autor ukrywa się za cudzym słowem, cudzą relacją – ale to tylko pozór: o większości zdarzeń opowiada jego siostra, Clara swemu milczącemu mężowi – kierowcy ciężarówki, a główny bohater podsłuchuje ich z korytarza. Do serii napięć dołącza tutaj kolejne, bo Louis dopowiada do jej słów swoje komentarze, podważając niejako jej narrację, rozszerzając jej znaczenia. Clara mówi o wielu sytuacjach z jego dzieciństwa, przedstawia go jako chłopaka przewrażliwionego, neurotycznego, często strachliwego i poddającego się woli innych. Odmalowuje też sielski obraz życia rodzinnego i akceptacji dla jego homoseksualizmu, co bohater natychmiast neguje. Nagle zaczyna rysować się przed oczami czytelników obraz piekła rodzinnego na prowincji: rodzina „akceptuje” (ważny jest ten cudzysłów) inność syna, ale warunkowo, nie wolno mu się „obnosić” z homoseksualizmem w czasie wizyt w domu, bo ludność miasteczka nie wybacza takich skandali. Nie może przyznać się dziadkowi, bo starszemu człowiekowi niepotrzebne są tak mocne wzruszenia. Gwałt – z perspektywy Clary – staje się zatem czymś, czego można się było spodziewać, co Louis sam na siebie ściągnął niemoralnym prowadzeniem i na co w jakiś sposób zasłużył, wyłamując się z norm obyczajowych.

    Inność bohatera ujawnia się tu na różnych poziomach, za każdym razem rodzina reaguje na nią bierną agresją: nie tylko orientacja seksualna różni go od bliskich, ale i ambicje, horyzonty, zainteresowania (to był główny temat w jego debiutanckiej powieści). W rozmowie z siostrą nie może powołać się na filozofię, bo Clara go wyśmieje. Stąd też kolejna obsesja dorosłego Louisa: pielęgnowanie intelektualnego stylu życia, paryskie zajęcia. W prezencie świątecznym dostaje od przyjaciół książki Hegla i Claude’a Simona, to im planuje poświęcić czas, a nie chłopakowi z Algierii. Dużo pisze, publikuje, bywa w kawiarniach, ma lewicowe poglądy. Ten styl życia, do tej pory bardzo ważny dla jego tożsamości, załamuje się po doświadczeniu przemocy, bo Louis nie jest w stanie wstać z łóżka, nic nie pisze, przesypia całe dnie. Dzieli czas na minuty i sekundy, by szybciej płynął. Staje się rasistą i boi się kolorowych mężczyzn, każdego podejrzewa o sadystyczne skłonności, co budzi jego wstyd i poczucie winy, ale nie daje się przezwyciężyć.

    W tej pozornie statycznej, jednowątkowej opowieści, autorowi udaje się zbudować niezwykły dynamizm dzięki zderzaniu sytuacji gruntownie analizowanych z takimi, które zasugerowane są czytelnikowi jednym zdaniem. Często, co to całkowicie racjonalne i przewidywalne, zderza się tu z emocjami zaskakującymi, trudnymi do wyeksplikowania. Opowieść o najgłębszych i najbardziej osobistych emocjach łączy się z opisem „ścieżki administracyjnej” i serią procedur, które należy podjąć, by zgłosić gwałt. To, co intymne i zarazem niewyobrażalne, zostaje skonfrontowane z narracją policyjnego zeznania, naturalistycznie przedstawioną obdukcją przeprowadzaną przez lekarza. Upokorzenie i uprzedmiotowienie w czasie badania medycznego i składania zeznań odnawiają się, bo ofiara musi przeżyć i przedstawić swoje doświadczenie przed ludźmi całkowicie obcymi, domagającymi się wglądu we wnętrze człowieka – rozumiane tu metaforycznie i dosłownie.

    Kim jest ofiara? Kto jest ofiarą? – pyta Louis i wciąż na nowo próbuje zdefiniować obie te kwestie. Siłę napędową stanowią tu paradoksy – dwieście stron gadania w tej powieści służy temu, by pokazać triumf milczenia. Wygrzebywanie najmroczniejszych lęków, przedłużająca się autoanaliza prowadzą bohatera do przekonania, że przetrwać można tylko dzięki kłamstwu, dzięki wyłączeniu prawdy, przetransformowaniu rzeczywistości. Tutaj zatem kryją się dwie jego rewolucyjne prawdy dotyczące statusu ofiary: powinno przysługiwać jej prawo do milczenia, a nie mówienia. Mówienie, dawanie świadectwa to przedłużanie męki, odtwarzanie przemocy. Zbawienne może być tylko milczenie. Po drugie zaś ofiara powinna mieć prawo do kłamstwa, bo prawda jej nie wyzwoli. Przezwyciężenie statusu ofiary polega dla Louisa na jego odrzuceniu: „Wolno nam świat zmieniać i wprowadzać w nim innowacje” – cytuje Hannah Arendt. Nad rzeczywistością można zapanować za pomocą wyobraźni, uwolnić się poprzez kłamstwo, które udowadnia, że człowiek nie jest nierozłącznie związany ze światem i swoją sytuacją egzystencjalną.

    To dość zaskakujący wniosek w powieści autora, który trzy swoje książki zbudował wyłącznie na podstawie zdarzeń autobiograficznych, przetwarzający historię rodziny i własną w uniwersalne opowieści o przemocy, biedzie i odpowiedzialności społecznej.